Grupa Krakowska – mit założycielski polskiej sztuki współczesnej

W 1957 roku powstała II Grupa Krakowska – stowarzyszenie niezależnych artystów, myślących każdy inaczej, ale tak samo oddanych sztuce. Byli indywidualistami, jednak łączyło ich zainteresowanie nowoczesnością. Podstawowym warunkiem zaproszenia do Grupy była „nerwica” twórcza – wyczucie narkotyku związanego z uprawianiem sztuki. Takim podejściem II Grupa Krakowska o kilka lat wyprzedziła Fluxus. Stała się polską awangardą postmodernizmu. Wbrew nazwie członkami mogli być również artyści z innych miast.

W 1958 roku Grupa wystąpiła do urzędu miejskiego z prośbą o przyznanie im lokalu na galerię. Kraków zawsze był odważny w takich sprawach[1]. Otrzymała piwnicę w Pałacu Krzysztoforskim. Ta odważna decyzja urzędników była zarówno gestem politycznym, jak i kulturowym. Na fali resztek odwilży ofiarowano artystom przestrzeń do uprawiania sztuki – a przy okazji i niechcący – miejsce do ćwiczenia niezależności artystycznej. Grupa Krakowska wykorzystała obie możliwości. Galeria Krzysztofory była pierwszym w historii Polski miejscem ekspozycyjnym ofiarowanym artystom.

Każdy członek Grupy miał prawo do wystawiania w Krzysztoforach. To wynikało z jej demokratycznych założeń. Jednak w pewnym momencie pojawiła się dyktatura. Zasady krzysztoforskie uległy osobowości Tadeusza Kantora, którego talent i ego były nie do przebicia i nie do przegadania. To był drapieżnik o ekspansywnej naturze, który z łatwością zmieniał „skóry mentalne”. Malował ekspresyjne obrazy, wymyślał dowcipne happeningi, tworzył patetyczny teatr oraz pisał wnikliwe i prorocze manifesty. Zniewalał, ale jeszcze bardziej fascynował i inspirował.

Dominacja Kantorowska skończyła się wraz z powstaniem Cricoteki. Galeria Krzysztofory powróciła do dawnej otwartości i demokracji. Oczywiście kontrolowanej jakością artystyczną. Przez 52 lata istnienia zorganizowano w Krzysztoforach kilkaset wystaw, performansów, spotkań, wykładów i przedstawień teatralnych. Oprócz członków Grupy wystawiali artyści z całego świata.

Po Stanisławie Balewiczu dyrektorem Krzysztoforów został Józef Chrobak. Ten detektyw kultury i demaskator jej ukrytych mechanizmów zebrał wszystkie dokumenty i plotki związane z funkcjonowaniem Galerii i Grupy, po czym wydał je w wielotomowej serii Grupa Krakowska (dokumenty i materiały). Dzięki jego dociekliwości i pracy działanie tej najważniejszej formacji artystów w Polsce powojennej zyskało trwały i profesjonalny obraz w historii sztuki.

W pewnym momencie – po połowie lat 90. – Grupa Krakowska „przestała się rozmnażać”. Najprawdopodobniej uznano, że wyczerpał się sens tego typu inicjatyw. Na pewno tak uważał Józik Chrobak. W każdym razie Grupa Krakowska postanowiła popełnić indiańskie samobójstwo. Dzisiaj żyje jeszcze tylko kilku członków: Janusz Tarabuła, Andrzej Kostołowski i Zbigniew Warpechowski.

Ale pamięć o tym imperium artystów wydaje się bezpieczna.

Maria Anna Potocka

Audiodeskrypcja do wybranych prac na wystawie

Do wystawy Artyści z Krakowa. II Grupa Krakowska są dostępne nagrania z audiodeskrypcją dla osób niewidomych i słabowidzących.

Z audiodeskrypcją wystawy można się zapoznać przed wizytą w Muzeum lub w jej trakcie, korzystając z własnego urządzenia (na przykład smartfona). Audiodeskrypcję można odtworzyć w plikach MP3 oraz przeczytać w plikach tekstowych dostępnych poniżej.

Pliki do odsłuchania:

Pliki tekstowe >>

Tekst audiodeskrypcji: Jagoda Grudzień, Alicja Maciejewska
Konsultacje: Katarzyna Zawodnik
Lektor: Hubert Chłopicki

Teksty ETR (łatwe do czytania) do wybranych prac na wystawie

Teksty ETR, czyli easy to read, po polsku: łatwe do czytania. Odpowiadają one na potrzeby osób z niepełnosprawnością intelektualną.

Plik do pobrania:

Teksty ETR >>

Tekst: Regina Mynarska
Konsultacje dostępności: Julia Maślińska
Konsultacje merytoryczne: Edyta Wyżga
Projekt i skład publikacji: Łukasz Podgórni
Realizacja: Fundacja Pełni Kultury na zlecenie Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK