Czytelnicy doceniają pięknie wydawane książki. Z ilustracjami, przemyślaną kompozycją, umiejętnie dobranym zestawem autorów, z widoczną autoironią. Taka jest Książka kucharska politycznej wyobraźni efekt pracy zespołu kierowanego przez Galit Eilat i Sebastiana Cichockiego.

Publikacja związana jest z prezentowanym na weneckim Biennale pomiędzy czerwcem a listopadem 2011 roku projektem Yael Bartany …i zadziwi się Europa. W zamierzeniu redaktorów, a jednocześnie kuratorów wystawy ma ona być pierwszą z cyklu publikacji towarzyszących powołanemu przez artystkę Ruchowi Żydowskiego Odrodzenia w Polsce.

Książka kucharska rozpoczyna się listem redaktorów z prośbą o przepisy (refleksje, pomysły) na działania Ruchu, wskazanie historycznych kontekstów, o sporządzenie listy potrzeb. Jak rozumiem, dowolność wynika z wyjątkowej złożoności wyzwania, jakim jest budowa ruchu politycznego.

Naczelnym pojęciem organizującym publikację jest syjonizm – dziewiętnastowieczna idea mesjańsko-polityczna, w której odnaleźć można inspiracje artystyczne i która zmaterializowała się w postaci rzeczywistego powrotu Żydów do Palestyny, a później powstania i rozwoju państwa Izrael. Trudno znaleźć bardziej namacalny efekt dla idei, dlatego książka, badając możliwości rozwoju i działania RŻOP-u, bezustannie prowadzi grę z syjonizmem – także poprzez ironię-żart w postaci motta, układu książki, a nawet jej formatu czy koloru okładki.

Polemika ta wypada jednak blado, a pospolite ruszenie autorów, rozwijających takie tematy jak na przykład altersyjonizm, poetyka filmów propagandowych z lat trzydziestych, przywołanie manifestu jugosłowiańskiej Ligi Komunistycznej, tylko kontekstualizuje problem. Czytelnik nie wie, czy autorzy jedynie elegancko komentują projekt artystyczny, czy zupełnie serio przypominają o socjalistycznym, czyli społecznym, charakterze budowania żydowskiego osadnictwa w Palestynie i pomyśle, w jaki sposób scalić diasporyczne społeczeństwo tuż po proklamacji niepodległości Izraela.

Podążając za sugestią w tytule, warto zapytać o cel odgrzewania starych przepisów i tworzenia nowej listy zakupów. Ale kto ma ugotować i przyrządzić nową polityczną wyobraźnię, w czyjej kuchni i w jakich naczyniach? W przywołanej w książce arabskiej wiośnie, która była również ruchem sprzeciwu, spowodowanym wzrostem cen żywności? Czy te metafory trafnie oddają problem, jaki izraelska lewica ma ze zmaterializowaną ideą i marzeniami obudzonymi przez mesjanistyczno-polityczno-mistycyzujące dzieła Herzla i jego kontynuatorów? Albo sprawę symbolicznego szantażu, którym polska inteligencja sama się szachuje, gdy nie umie lub nie chce rozdzielić kwestii pamięci i poczucia współwiny za zagładę i antysemityzm od akceptacji realnej polityki rządu Izraela.

Nie powstała jeszcze książka, która spróbowałaby opisać przyczyny i charakter entuzjazmu, jaki w widzu budzą Mary Koszmary, a z drugiej strony w oparciu o materiał historyczny zweryfikowałaby również taki typ odbioru, z jakim spotkać się można w Polsce. Aprobata dla projektu Bartany nie jest powszechna. Częściej spotyka się on z zimnym przyjęciem, milczeniem albo kpiną.Zacytuję kilka z określeń projektu: „to nowy socrealizm” (Marta Tarabuła), „a niech to szlag” (Piotr Paziński), „akt Sztuki Nowoczesnej natury mocno ezoterycznej” (Łukasz Warzecha).

Zaszczepianie politycznej wyobraźni w umysłach odbiorców nie jest działaniem niewinnym. W wyobraźni pobudzanej w ten sposób problem polityczny łatwo zająć może centralne miejsce, a więc na nowo określić szanse zmiany tego, co zastane, nakreślić obszar zmiany. Jeśli znaczący wpływ na polityczną wyobraźnię wywiera myślenie utopijne, powstaje mieszanka o wręcz wybuchowych właściwościach – potencjał, który w tej książce zagłaskano i zestetyzowano. Echa historii radykalnych formacji politycznych, jak na przykład Frakcji Czerwonej Armii czy ruchów syjonistycznych na Ukrainie, brzmią jak głosy z głębin. A przecież Ruch Żydowskiego Odrodzenia w Polsce zawiązał się, wokół artystki gromadzą się osoby podążające za jej projektami. Dostarczają materiały, pomysły, wnoszą swój wkład do wspólnego działania. Książka kucharska o tej ewolucji jednak milczy.

Dla mnie publikacja stanowi rodzaj ostrzeżenia, żeby przed zabraniem się za przyrządzanie wyobraźni politycznej przy okazji nie ugotować się we własnym sosie.

 

Sebastian Liszka (ur. 1981) - kurator MOCAK Klubu, członek zespołu „Krytyki Politycznej”.

 

A Cook Book for Political Imagination

edited by S. Cichocki, G. Eilat

414 stron

oprawa twarda

Zachęta National Gallery of Art

Sternberg Press

Warsaw 2011

ISBN 978 83 60713 54 9

ISBN 978 1 934105 53 5